ŚW. FRANCISZEK Z ASYŻU
Jan Bernardone, do którego przylgnęło imię Franciszek, urodził się w Asyżu (Włochy) pod koniec roku 1181, bądź na początku 1182 roku w rodzinie kupieckiej. W przykatedralnej szkole nauczył się łaciny i rachunków, które miały mu się przydać w kupieckim fachu przy boku ojca.
Próbując realizować marzenia o karierze rycerskiej, w 1202 roku brał udział w wojnie między Asyżem i Perugią, gdzie po przegranej przez rok był więziony. W 1205 roku znów próbował swych sił, biorąc udział w wyprawie wojennej do Apulii, tam jednak nie dotarł z powodu wewnętrznego głosu, który kazał mu zawrócić do Asyżu.
Wkrótce potem, poruszony nowymi przeżyciami wśród trędowatych i przejęty prawdą o Bogu, dającym odczuć swą obecność na ziemi, porzucił dotychczasowe życie. Przejrzysty przykład jego ubogiego i wolnego życia, opartego na bezgranicznym zaufaniu Bożej dobroci nie pozostawał bez echa.
W 1208 roku przyłączyli się do niego pierwsi towarzysze. Gdy grupa zapaleńców zaczęła się powiększać, wyruszyli do Rzymu, prosząc papieża o zatwierdzenie ich sposobu życia. Innocenty III wyraził jedynie ustną zgodę. Z czasem bracia wyruszali w wyprawy misyjne, głosząc miłość Boga i nawołując do nawrócenia. Sam też w latach 1219-20 udał się do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu.
W 1223 roku papież Honoriusz III oficjalne zatwierdził regułę Zakonu Braci Mniejszych, wydając bullę “Solet annuere”. Tego samego roku w Greccio Franciszek wraz z braćmi w szczególny sposób przeżył noc Bożego Narodzenia, kiedy to została sprawowana msza święta w przygotowanej scenerii ubogiej szopy w towarzystwie wołu i osła. Z tego właśnie wydarzenia wyrosła tradycja żywej szopki.
Rok później na Alwernii, gdzie przeżywał coroczny okres postu, podczas mistycznego widzenia otrzymał stygmaty. Schorowany i prawie niewidomy zmarł w Asyżu w nocy 3 października 1226 roku. Jego ciało zostało pochowane w kościele św. Jerzego. Dwa lata później papież Grzegorz IX ogłosił go świętym. W roku 1230, kiedy to franciszkanie liczyli już około 10 tysięcy braci, ciało św. Franciszka zostało przeniesione do jemu poświęconej bazyliki, gdzie spoczywa do dziś.
FRANCISZKANIE
Zakon franciszkański powstał na początku XIII wieku w Italii. Jego założycielem był Jan Bernardone, czyli późniejszy święty Franciszek z Asyżu (1182-1226). Uzyskał on zatwierdzenie Reguły życia Braci Mniejszych: w 1209 roku ustne – od papieża Innocentego III, a w 1223 roku pisemne – od papieża Honoriusza III.
To właśnie tę drugą uroczystość przedstawił Władysław Rossowski (koniec XIX w.) na olbrzymim obrazie, który można podziwiać na północnej (lewej) ścianie prezbiterium krakowskiej bazyliki franciszkanów.
Reguła – sposób życia wspólnoty braci, polegający na naśladowaniu ubogiego i pokornego Chrystusa. Przykład świętości życia założyciela zakonu zachęcał do naśladowania. Przyczynił się również do powstania drugiego zakonu – wspólnoty żeńskiej (Klarysek), założonej przez św. Klarę z Asyżu w 1212 roku, oraz trzeciego zakonu, czyli tercjarzy (1221), skupiającego ludzi świeckich (obecnie zwany Franciszkańskim Zakonem Świeckich).
Pod koniec XIII wieku zakon liczył już około 40 000 członków.
Poprzez czeską Pragę wkrótce Bracia Mniejsi dotarli na ziemie polskie. Około 1234 roku założyli pierwszy klasztor we Wrocławiu.
Znakomity dziejopisarz Jan Długosz w dziele “Liber beneficiorum” sprowadzenie franciszkanów do Krakowa datuje na rok 1237. Nie ma zgodności historyków odnośnie fundatora kościoła i klasztoru. Był nim najpewniej książę Henryk Pobożny (1196-1241), syn księcia Henryka Brodatego (1165-1238). Ojciec rezydował wówczas w Krakowie, sam też wcześniej zaprosił franciszkanów do Wrocławia. W związku z tym nie można wykluczyć jego inicjatywy. Jednak sam nie dokonałby obu tych fundacji, gdyby nie żona Pobożnego, Anna (córka króla czeskiego Przemysła Ottokara I), a zwłaszcza jej siostra Agnieszka, mieszkająca w Pradze – wielka opiekunka franciszkanów. Do fundacji przyczynił się zapewne również wojewoda krakowski Teodor, przekazując zakonnikom swój dwór. Natomiast powszechnie uważany za fundatora książę Bolesław Wstydliwy przyczynił się wraz ze swoją żoną św. Kingą – klaryską do rozwoju fundacji, zwłaszcza przy budowie lub odbudowie kościoła i klasztoru po zniszczeniach I najazdu tatarskiego w 1241 roku.
Do początków XIV wieku, na ziemiach wczesnośredniowiecznej Polski piastowskiej, było już 40 klasztorów, z czego 20 na Śląsku. Było to efektem ofiarnej pracy duszpasterskiej wśród miejscowej ludności. Podejmowano również działalność misyjną. Na pierwszej linii pojawia się franciszkanin pochodzący z małopolskiej szlachty herbu Strzemię – Jakub Strepa (ok. 1340-1409), pierwszy arcybiskup halicko-lwowski, od 1909 roku błogosławiony. Dziś jest patronem archidiecezji lwowskiej oraz (ze św. Antonim) jednej z trzech polskich prowincji franciszkańskich z siedzibą w Krakowie.
W XV wieku nastąpił podział zakonu, ostatecznie zatwierdzony przez papieża Leona X (1517), na konwentualnych (w Polsce gałąź ta zachowała tradycyjną nazwę franciszkanów, od kościoła św. Franciszka w Krakowie) i obserwantów (w Polsce nazwano ich bernardynami od kościoła św. Bernardyna ze Sieny w Krakowie, ich pierwszej siedziby; inne ich odmiany to reformaci i franciszkanie śląscy).
W okresie Reformacji (XVI w.) nastąpiło pewne osłabienie działalności zakonnej. Niemniej jednak prawdziwą katastrofą był okres rozbiorów Polski, kiedy z ponad 90 klasztorów pozostało w 1864 roku zaledwie 8, z około 70 zakonnikami. Od końca XIX wieku trwa stały rozwój. Obecnie franciszkanie pracują w 54 placówkach na terenie Polski, jako misjonarze w misji założonej przez św. Maksymiliana Kolbego w Japonii oraz w kilkunastu innych państwach.
